Η εθνική καταστροφή του 1922
1) Η Ημέρα Εθνικής Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό Κράτος, η οποία καθιερώθηκε με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων στις 24 Σεπτεμβρίου 1998 (ΦΕΚ Α 234 / 13.10.1998) και τιμάται κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου.
2) Η μνήμη των Χρυσόστομου Σμύρνης και των συν αυτώ Αρχιερέων, κληρικών και λαϊκών που σφαγιάσθηκαν κατά την Μικρασιατική Καταστροφή. Συμφώνως με την υπ’ αριθμ. 2556/5-7-1993 εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου, η εορτή αυτών των Αγίων θα τιμάται κάθε έτος την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού.
Τα αίτια που οδηγήσανε στην μεγάλη αυτή καταστροφή ήταν πολλά αλλά για να μην κουράσω έχοντας κάνει μια προσωπική επιλογή κάποιων από αυτά, θα αναφερθώ όσο γίνεται με συντομία σε σφάλματα που κατά την ταπεινή μου γνώμη αν δεν γινόντανε, ακόμα και με τα απανωτά λάθη που διαπράχθηκαν από ελληνικής πλευράς, η εξέλιξη των γεγονότων μπορεί να ήταν διαφορετική. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μετριότητα των ελληνικών ηγεσιών και ο εθνικός διχασμός οδηγούσανε το άρμα της εθνικής αυτοκαταστροφής.
Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα ανεπάρκειας της πολιτικής ηγεσίας:
- Το διπλωματικό λάθος της αποδοχής της ασαφούς και ατελούς «εντολής» της Αντάντ. Το 1919, ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η κυβέρνησή του, διέταξαν την απόβαση ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία εκτελώντας την «εντολή» της Αντάντ για την αποκατάσταση της ειρήνης και της τάξης και την προστασία των τοπικών πληθυσμών από τους ηττηθέντες Τούρκους και κατ’ επέκταση μετά το 1920 η εφαρμογή της συνθήκης των Σεβρών. Ο Μεταξάς, εξ αιτίας της γερμανοφιλίας του, ήταν καχύποπτος κυρίως με τους Εγγλέζους και ήταν ο μόνος που καταλάβαινε την ατιμία των συμμάχων. Έτσι το Γενάρη του 1915, έγραψε ένα υπόμνημα στον Βενιζέλο στο οποίο του εξηγούσε προφητικά τι θα συμβεί αν αποβιβαστεί ο Ελληνικός Στρατός στη Μικρασία. Βασικό σφάλμα στην αποδοχή της εντολής δεν ήταν η υπερεκτίμηση των ικανοτήτων της ελληνικής στρατιωτικής ισχύος αλλά η μη συμμετοχή άλλων συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων, πράγμα το οποίο έδινε την διπλωματική ευελιξία στις δυνάμεις της Αντάντ να αλλάξουν, όποτε τους φανεί χρήσιμο, πολιτική και στρατόπεδο και να απεμπλακούν από την συμμαχία με την Ελλάδα χωρίς κανένα κόστος, πράγμα και το οποίο έγινε.
Γράφει ο Κωτούλας σε αναφορά του:
1ον) Ουδένα μη προσελθόντα εις την επιστράτευσιν και εκστρατείαν του 1912, ως και τας μετέπειτα, ουδένα λιποτάχτην κατεδίωξεν η πολιτεία• πάντας ημνήστευσε.
2ον) Ουδένα επίσης λιποτάχτην εκ της γραμμής μάχης, ρίψασπιν, φυγάδα, δειλόν κατεδίωξε• ημνήστευσε και τούτους.
3ον) Πάντας τους επανελθόντας εξ αιχμαλωσίας στοργικώς περιεπτύξατο προς βλάβην και αυτών των ιδίων, από των οποίων δεν διέκρινε τους ενόρκως εκτελέσαντας το καθήκον των και το ανεύθυνον της αιχμαλωσίας.
4ον) Δια τους εγκαταλείψαντας το μέτωπον μετά ή άνευ τμημάτων και μη εκτελέσαντας το καθήκον των προ του εχθρού κατά την υποχώρησιν του 1922 δεν ανεζήτησεν την δράσιν των και τα αίτια.
5ον) Κατά καιρούς στασιαστάς συνεχώρησε.
Δυο χαρακτηριστικά παραδείγματα ανεπάρκειας της στρατιωτικής ηγεσίας:
- Ο πρίγκιπας Ανδρέας, είχε πάρει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως υποστράτηγος, διοικώντας την ΧΙΙ Μεραρχία και στη συνέχεια προήχθη σε αντιστράτηγο και ανέλαβε τη διοίκηση του Β΄ Σώματος Στρατού. Ο πρίγκιπας όμως ήρθε σε ρήξη με τους επιτελείς του, όταν ο αρχιστράτηγος Παπούλας διέταξε το Β΄ Σώμα Στρατού να προχωρήσει κι εκείνος κράτησε το Σώμα στάσιμο για 12 ημέρες, μη εκτελώντας τη διαταγή, γιατί θεωρούσε ότι έτσι έπρεπε να γίνει! Παρ’ όλα αυτά η οριστική ρήξη, που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει, ήρθε όταν ο Παπούλας, αναμένοντας επίθεση εναντίον του Γ΄ Σώματος και σχεδιάζοντας να αιφνιδιάσει τον Κεμάλ με ταυτόχρονη επίθεση των δύο άλλων Σωμάτων, διέταξε τον πρίγκιπα να κινηθεί. Όμως εκείνος είχε πάλι τη δική του άποψη! Μετακίνησε το Σώμα του πίσω από το Γ΄ Σώμα, αφήνοντας τελείως ακάλυπτο το Α΄ Σώμα, που έπαθε πανωλεθρία. Μόνο και μόνο να υπάκουε στις διαταγές ο πρίγκιπας ίσως να είχε κερδηθεί ο πόλεμος. Ο οποιοσδήποτε αρχιστράτηγος οποιαδήποτε στρατού, εν καιρώ πολέμου, μετά από τέτοια ανυπακοή, θα είχε εκτελέσει αμέσως τον υφιστάμενο του.
- Ο στρατηγός Τρικούπης, αν και ηγείτο πέντε μεραρχιών, μετά από σειρά στρατηγικών λαθών αιχμαλωτίστηκε μαζί με πολλές στρατιωτικές μονάδες. Σοβαρότερο λάθος αποτέλεσε το γεγονός ότι διοικώντας τόσες μεγάλες στρατιωτικές μονάδες, δεν προχώρησε στην ανάπτυξη των αναγκαίων προκεχωρημένων φυλακίων και ενός δικτύου παρατηρητών προκειμένου να διαφυλάξει την εμπροσθοφυλακή των μονάδων ευθύνης του. Τελικά, όταν οι ελληνικές δυνάμεις δέχθηκαν την αιφνίδια επίθεση από πολυάριθμες δυνάμεις του κεμαλικού στρατού, δεν διέταξε τα σώματα ευθύνης του σε συντεταγμένη οπισθοχώρηση, με αποτέλεσμα την περικύκλωση και την αιχμαλωσία αυτών. Το ρήγμα που προέκυψε στο μέτωπο έπειτα από την ήττα στη μάχη του Αλή Βεράν, προκάλεσε την κατάρρευση ολόκληρου του μετώπου και την άτακτη φυγή των ελληνικών δυνάμεων προς τα παράλια. Ο Τρικούπης αιχμαλωτίστηκε και αργότερα επέστρεψε στην Ελλάδα, όταν το 1923 επήλθε συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων. Έπειτα αποστρατεύτηκε ενώ δεν κλήθηκε ποτέ σε απολογία.
Η αναθεώρηση της «δίκης των έξι» και η αθώωσή τους
Το Ζ’ Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου με την υπ’ αριθμ. 1675/2010 απόφασή του έκανε δεκτή την αίτηση του Μιχάλη Πρωτοπαπαδάκη για αναψηλάφηση της δίκης των «6» και έκρινε ότι και οι 6 είναι αθώοι.
Σε µία προσπάθεια αποκατάστασης της µνήµης του παππού του, ο κ. Πρωτοπαπαδάκης αιτήθηκε την επανάληψη της δίκης που οδήγησε στην αθώωση των καταδικασθέντων. Ανθρώπινο και κατανοητό αυτό που έκανε από μέρους του. Τα στοιχεία που επικαλέστηκε ο κ. Πρωτοπαπαδάκης αφορούν κυρίως ένα τηλεγράφηµα του Ελ. Βενιζέλου, µε το οποίο ζητούσε να µη γίνει η εκτέλεση, καθώς και µια µεταγενέστερη οµιλία του στη Βουλή και µια επιστολή του, όπου υποστήριζε ότι οι καταδικασθέντες δεν ήταν προδότες.
Ο Βενιζέλος προφανώς να ήθελε μια πιο ήπια μεταχείριση των έξι κατηγορουμένων λόγω του ότι αναλογούσε και σε αυτόν ένα μέρος ευθυνών. Αλλά θεωρώ πως από την δίκη «έλειπε» ένας βασικός μάρτυρας κατηγορίας, ο Χρυσόστομος Σμύρνης που πιστεύω ότι και μόνο ένα απόσπασμα της επιστολή του προς τον Ελ. Βενιζέλο λίγο πριν το μαρτύριο του έφτανε να καταδικαστούν, το οποίο απόσπασμα παραθέτω: «Της αφαντάστου ταύτης καταστροφής, βεβαίως αίτιοι είναι οι πολιτικοί και προσωπικοί Σας εχθροί, πλην και Υμείς φέρετε μέγιστον της ευθύνης βάρος, δια δύο πράξεις σας», (εννοεί Στεργιάδη και εκλογές). Ένας άνθρωπος, λίγο πριν το σίγουρο μαρτύριό του, δεν λέει ψέματα. Κι αν ήταν ψεύτης τότε ας τον διαγράψει η εκκλησία από τη χορεία των αγίων της.
Τέλος ας δεχθούμε ότι δεν είχαμε την περίπτωση της εσχάτης προδοσίας, τότε εξ αμελείας προήλθε μια καταστροφή, δεν ήταν κανείς υπεύθυνος να πληρώσει; Αν δεν ήταν υπεύθυνοι οι διατελέσαντες κατά κρισίμους περιόδους, 3 πρωθυπουργοί, 2 υπουργοί και ένας αρχιστράτηγος τότε ποιοι ήταν;
Το μόνο που μπορεί να αντιπαρατεθεί στην αθώωση των έξι είναι τα γραφόμενα του Ασημάκη Πανσέληνου για το θέμα: «Ο τουφεκισμός των έξι στο Γουδί δεν ήταν κάθαρση πλέρια…..Ήταν ωστόσο μια τολμηρή πράξη της νεοελληνικής ιστορίας κι ένα ψίχουλο εξιλασμού στην απέραντη δυστυχία που ρίξανε ένα ανθρώπινο πλήθος. Εφάρμοσαν μια πολιτική που δεν πίστευαν, καθώς δεν πίστευαν και στην αντίθετη……Γραφτήκαν πολλά για να τους δικαιολογήσουν εκείνους τους Έξι,….. Και όμως υπάρχει γύρω τους μια σιωπή σα μια αμετάκλητη καταδίκη».
Περί προδοσίας
Περί προδοσίας ειπώθηκαν πολλά. Θα θέσω σε προβληματισμό των αναγνωστών τα παρακάτω:
1.Η περίπτωση του Ύπατου Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη.
-Δεν τέθηκε ποτέ θέμα δικαστικής δίωξής του.
-Δεν ήρθε στην Ελλάδα μετά την καταστροφή.
-Απέφυγε να γράψει οτιδήποτε για να υπερασπιστεί το έργο του.
-Οι διαταγές του Στεργιάδη κινούταν γύρω από τον άξονα «Εμποδίσατε αναχώρησιν πολιτών» ενώ η καταστροφή συντελούνταν ήδη.
-Η διατήρησή του ως Ύπατου Αρμοστή και από τις δυο αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις και η ευαρέσκεια των συμμάχων για το πρόσωπό του (κυρίως των Άγγλων).
-Η έντονη εχθρότητα του Στεργιάδη απέναντι στους Έλληνες της Ιωνίας και γενικά στους χριστιανικούς πληθυσμούς και η προνομιακή αντιμετώπιση των μουσουλμάνων.
2.Η περίπτωση του πρίγκιπα Ανδρέα.
-Το Στρατοδικείο τον έκρινε ένοχο παμψηφεί.
-Του αναγνωρίστηκε το ελαφρυντικό ″της τελείας απειρίας περί την διοίκησιν ανωτέρων μονάδων” (εδώ προκύπτει το ερώτημα γιατί του ανατέθηκε τέτοια διοίκηση).
-Καταδικάστηκε στην ποινή της ισόβιας υπερορίας και της διαγραφής από το μητρώο των αξιωματικών.
-Οι Άγγλοι για να τον γλιτώσουν από την εκτέλεση είχαν υποσχεθεί έκτακτη οικονομική βοήθεια για την περίθαλψη των προσφύγων ενώ για την υπόθεση υπήρξε έντονο διπλωματικό παρασκήνιο.
-Αμέσως μετά την καταδίκη του, μεταφέρθηκε στο Φάληρο και αναχώρησε με το βρετανικό αντιτορπιλλικό ”Καλυψώ”.
3.Η περίπτωση της ελληνικής κυβέρνησης.
-Ο νόμος 2870/1922 (ΦΕΚ Α΄ 119/20.7.1922) Περί της παρανόμου μεταφοράς προσώπων ομαδόν ερχομένων εις Ελληνικούς λιμένας εκ της αλλοδαπής, έκλεινε τα ελληνικά λιμάνια για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Επίλογος
Ουσιαστικά στην εθνική καταστροφή του 1922 ο ελληνισμός, πλήρωσε με το αίμα του, την έλλειψη διορατικότητας, την διστακτικότητα και την ανεπάρκεια των πολιτικών και στρατιωτικών διοικήσεών του να εκτιμήσουν σωστά την διεθνή πολιτική και την τακτική κατάσταση στο μέτωπο. Από εκεί και μετά παρά τις οποίες αναλαμπές άρχισε μια φθίνουσα μη αναστρέψιμη πορεία, αργά ή γρήγορα με δεδομένη την δημογραφική κατάρρευση θα αρχίσει και ο επιθανάτιος ρόγχος του. Ο Χρυσόστομος Σμύρνης υπήρξε προφητικός: «Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, το Ελληνικόν Κράτος, αλλά και σύμπαν το Ελληνικόν Έθνος, καταβαίνει πλέον εις τον Άδην από του οποίου καμμία πλέον δύναμις δεν θα δυνηθή να τό αναβιβάση και το σώση».
Κώστας Πουλιανίτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου